मुंबई – अनेक वर्षे रखडलेल्या आणि महापालिका निवडणुकांमुळे नव्याने गती मिळालेल्या महिम किल्ल्याच्या पुनर्स्थापना कामाला अखेर सुरुवात होणार आहे. मुंबईच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील हा ऐतिहासिक वारसा वर्षानुवर्षे दुर्लक्ष, अतिक्रमण आणि समुद्री क्षरणामुळे धोक्यात आला होता. आता मात्र महापालिका प्रशासनाने ढिगारा, दगड आणि समुद्रकिनारी साचलेली अडथळे हटवून सुरू होणाऱ्या या कामामुळे किल्ल्याला नवे जीवन मिळणार आहे.
🔹 पुनर्स्थापनेची प्रक्रिया सुरू — VJTI कडून तांत्रिक मार्गदर्शन
पाच वर्षांनंतर प्रथमच महापालिकेने काढलेल्या निविदेनुसार किल्ल्याच्या समुद्रकिनाऱ्यावरील दगडांचे सर्वेक्षण, उत्खनन आणि अडथळा दूर करणे हे प्राथमिक काम हाती घेतले जाणार आहे. महापालिकेच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी सांगितले — “महिम किल्ल्याच्या पुनर्बांधणीचे आराखडे तयार करण्यासाठी आम्ही VJTI (Veermata Jijabai Technological Institute) ला जोडले आहे. त्यांच्या तज्ज्ञ मार्गदर्शनाखाली संपूर्ण पुनर्स्थापना योजना तयार केली जात आहे.”
वर्षांनुवर्षे समुद्राच्या मारामुळे भूमीची पातळी बदलली आहे. अनेक भाग जमिनीखाली दबले आहेत. त्यामुळे या प्राथमिक उत्खननातून किल्ल्याच्या मूळ रचनेपर्यंत सुरक्षितपणे पोहोचण्याचा मार्ग मोकळा होणार आहे.
🔹 अतिक्रमण हटवून किल्ल्यासाठी मोकळी जागा
महिम किल्ल्याच्या पुनर्स्थापनेची घोषणा 2020-21 मध्ये झाली असली तरी अतिक्रमणामुळे काम सुरू होऊ शकले नाही. – 2023 मध्ये महापालिकेने 267 झोपड्या हटवून 3000 पेक्षा जास्त रहिवाशांचे पुनर्वसन केले. – यावर्षी ऑक्टोबरमध्ये किल्ल्यावर अधिकार असलेल्या कस्टम्स विभागाने सीमांकनाची प्रक्रिया पूर्ण केली.
या सर्व पायऱ्यांनंतरच किल्ला पुनरुज्जीवन प्रक्रियेसाठी पूर्णतः उपलब्ध झाला आहे. किनाऱ्याच्या अगदी लगत असलेले बांधकाम आणि प्रदूषण यामुळे किल्ल्याचे ऐतिहासिक बांधकाम दीर्घकाळ धोक्यात होते.
🔹 ८०० वर्षांचे वारसास्थान — इतिहास जिवंत होणार!
समुद्रकिनारी महिम कोळिवाड्याशेजारी असलेला हा ८०० वर्षे जुना किल्ला मुंबईचे समुद्रमार्गावरील संरक्षण करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा होता. – १३व्या शतकात राजा भीमदेव – १४व्या शतकात गुजरात सुलतान – त्यानंतर पोर्तुगीज आणि नंतर ब्रिटीश
अशा विविध सत्तांमधून जाताना किल्ल्याची रचना वेळोवेळी बदलत गेली. तरीही याची ऐतिहासिक ओळख कायम राहिली.
महापालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले — “किल्ल्याच्या सध्याच्या अवस्थेचे जतन करूनच पुनर्बांधणी केली जाणार आहे. जुन्या दगडांची, भिंतींची आणि समुद्रामुळे झिजलेल्या रचनेची काळजीपूर्वक दुरुस्ती होईल.”
या कामामुळे केवळ किल्लाच नाही तर परिसरातील पर्यटनाला, किनारपट्टी संवर्धनाला आणि इतिहासाची जतन करण्याच्या प्रयत्नांना मोठा बळ मिळणार आहे.
🔹 मुंबईकरांसाठी अभिमानाचा क्षण
महिम किल्ल्याचे पुनरुज्जीवन म्हणजे केवळ एक बांधकाम प्रकल्प नाही; तर ही मुंबईच्या सांस्कृतिक स्मृतींची पुनर्स्थापना आहे. अनेक वर्षे दुर्लक्षित राहिलेला हा वारसा पुन्हा उभा राहिला तर महिम-कोळिवाडा परिसराला पर्यटनासाठी नवे आकर्षण मिळेल. स्थानिक कोळी समाजासाठीही हा किल्ला भावनिकदृष्ट्या महत्त्वाचा मानला जातो.
